ในวงเสวนาสามัคคีวิจารณ์เปิดตัวหนังสือ "ไตรทัศน์วิจารณ์ : ความคิดว่าด้วยพุทธศาสนา สถาบันกษัตริย์ และประชาธิปไตยของ ส. ศิวรักษ์" เมื่อวันที่ 29 มีนาคมที่ผ่านมา ณ หอศิลปวัฒนธรรมแห่งกรุงเทพมหานคร ศ.ดร.ธเนศ อาภรณ์สุวรรณ วิจารณ์ “ปรากฏการณ์ ส. ศิวรักษ์” ไว้อย่างน่าสนใจ (เผยแพร่ในเฟซบุ๊ก sulak sivaraksa) ขอคัดมาให้อ่านดังนี้
ผมมองการ เคลื่อนไหวของ ส. ศิวรักษ์ ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2506 มาถึงปัจจุบัน ว่าเป็นการเคลื่อนไหวทางภูมิปัญญา เรียกว่าเป็น “ปรากฏการณ์ปัญญาชนสยาม” ด้วยการชูด้านหลักของความคิดว่าเป็นมิติและแกนสำคัญของการเปลี่ยนแปลงพัฒนา สังคมให้ก้าวไปได้อย่างมีความหมาย (หรือมี “น้ำยา” อันเป็นคำที่ ส. ศิวรักษ์ใช้บ่อยๆ เมื่อวิพากษ์การปฏิบัติของฝ่ายรัฐและสถาบันต่างๆ)
ปรากฏการณ์ของการเกิดขบวนการภูมิปัญญาดังกล่าว ไม่ใช่มีแต่ในสังคมสยาม หากแต่เป็นปรากฏการณ์ทั่วไป ซึ่งได้เกิดขึ้นหลังจากสังคมตะวันตกได้ผ่านเข้าสู่ยุคฟื้นฟูศิลปวิทยา หรือเรเนซองส์ (Renaissance) และจุดระเบิดให้แก่การก่อรูปและเติบใหญ่ของสำนักปรัชญาแสงสว่างทางปัญญา (Enlightenment)
ในสังคมตะวันออก ขบวนการปัญญาชนเกิดท่ามกลางเงื่อนไขของการครอบงำจากลัทธิอาณานิคมตะวันตก เส้นทางและเนื้อหาของปรากฏการณ์ภูมิปัญญาจึงมีทั้งที่ร่วมกันและแตกต่างกัน ไปตามสภาพของแต่ละสังคม เช่นในฟิลิปปินส์มีกลุ่ม Illustrado หรือนักคิด แบบปัญญาชนหัวนอก หนึ่งในนั้นคือโฮเซ ริซาล บิดาของขบวนการชาตินิยมฟิลิปปินส์ต่อมา สิ่งที่มีร่วมกันคือการที่ปัญญาชนคนรุ่นใหม่เริ่มตระหนักถึงพลังของความคิด เมื่อพวกเขาสามารถคิดอย่างวิพากษ์ได้ (critical thinking) การคิดอย่างวิพากษ์เป็นผลมาจากการพัฒนาของปฏิสัมพันธ์ระหว่างปัจเจกบุคคลกับ สังคม นี่เป็นปรากฏการณ์ของโลกสมัยใหม่และคนสมัยใหม่
คำถามแห่งยุคสมัยคือ อะไรคือสัจธรรม อะไรคือความจริงทางภววิสัย บัดนี้ความจริงได้กลายเป็นสิ่งที่จับต้องได้เป็นวัตถุวิสัย คำถามแห่งยุคสมัยดำเนินไปบนวิธีวิทยาสมัยใหม่ ที่มีเหตุผลและตรรกะเป็นอาวุธ
เมื่อมองกลับไป คิดว่าโจทย์ใหญ่ของ ส.ศิวรักษ์ คือ ระบอบสมบูรณาญาสิทธิ์สยามจะเดินไปอย่างไรและไปทางไหน “เราจะไปทางไหนกัน”
ส. ศิวรักษ์ ให้คำตอบผ่านงานเขียนและการพูดในวาระและสถานที่ต่างๆ กว่าสี่ทศวรรษ สรุปเป็นสองคำตอบและแนวทาง
ประการแรก คือ ต้องรู้รากรู้อดีตของเราเอง ข้อนี้แสดงออกในงานเขียนว่าด้วยระบบกษัตริย์และสถาบันกษัตริย์ อีกด้านคือต้องรู้เรื่องพุทธศาสนา มองเห็นมิติทางสังคมของพุทธศาสนา ในการประคับประคองสังคมไทยมายาวนาน กล่าวโดยรวมทั้งสองสถาบันเป็นพื้นฐานทางความคิดและภูมิปัญญาของสังคมสยามมา ยาวนานและมีความต่อเนื่องสูงที่สุด เมื่อเทียบกับสถาบันทางสังคมอื่นๆ
ประการที่สองคือรู้อนาคต ประเด็นนี้คือการพูดและวิเคราะห์วิจารณ์ว่าด้วยปัญหาและอุปสรรคของระบบประชาธิปไตยในสังคมไทยรวมถึงระบบการศึกษาด้วย
ข้อจำกัดและจุดอ่อนของปรากฏการณ์ ส. ศิวรักษ์ ได้แก่การที่การเคลื่อนไหวและกลุ่มที่เกิดขึ้นมาทำกิจกรรมทั้งหลายไม่สามารถ สร้างความคิดที่วิพากษ์ต่างๆ ให้เป็นทฤษฎีหรือระบบคิดที่มีลักษณะทั่วไปได้ ด้านหนึ่งเป็นผลมาจากเพดานทางภูมิปัญญาสมัยใหม่นั้นในที่สุดไม่สามารถฝ่าและ ทะลุเพดานขององค์ความรู้ที่กำกับโดยพุทธทรรศน์และระบบสมบูรณาญาสิทธิ์ได้ อย่างมากที่สุดคือการวิพากษ์และชี้ถึงจุดอ่อนของสถาบันสงฆ์และกษัตริย์ที่ ปฏิบัติอยู่ได้ แต่การเคลื่อนไหวนี้ไม่อาจก้าวไปสู่การนำเสนอทฤษฎีสังคมที่ลดและตัดทอนฐานะ นำของสองสถาบันหลักของสังคมสยามลงไปได้ (เน้นโดยผู้เขียน)…
การ ชี้ให้เห็น “ข้อจำกัดและจุดอ่อนของปรากฏการณ์ ส. ศิวรักษ์” ดังกล่าวเป็นเรื่องที่ชวนให้ถกเถียงกันต่อได้อีกมาก แต่ในหนังสือ “ไตรทัศน์วิจารณ์” (น.255) ผู้เขียนได้อ้างข้อสังเกตของนิธิ เอียวศรีวงศ์ถึงปรากฏการณ์ ส.ศิวรักษ์ว่า ได้ก่อให้เกิด “จุดเปลี่ยนสำคัญ” ในแง่พัฒนาการทางความคิดของสังคมไทยก็คือ การที่สุลักษณ์เสนอว่า “พุทธศาสนาสำคัญกว่าสถาบันกษัตริย์”
ข้อสังเกตของนิธิทำให้เรามองเห็นภาพว่า นับแต่สมัยสุโขทัยเป็นต้นมา สถาบันกษัตริย์สำคัญเทียบเท่าหรือสำคัญกว่าพุทธศาสนามาโดยตลอด เห็นได้จากการใช้พุทธศาสนาสถาปนาสถานะกษัตริย์ให้สูงส่งศักดิ์สิทธิ์เป็นพระ โพธิสัตว์ กระทั่งเป็น “พระพุทธเจ้าอยู่หัว” การอ้างทศพิธราชธรรมก็อ้างเพื่อสดุดีกษัตริย์
แต่สุลักษณ์เปลี่ยนมาอ้างทศพิธราชธรรมเพื่อกำกับตรวจสอบสถาบัน กษัตริย์ว่า ได้ปฏิบัติสอดคล้องตามครรลองแห่งรัฐธรรมนูญในระบอบประชาธิปไตยหรือไม่
หมาย ความว่า ก่อนหน้านั้นมิติทางสังคมการเมืองของพุทธศาสนา คือมิติที่สนับสนุน “สมบูรณาญาสิทธิ์สยาม” เป็นด้านหลัก แต่สุลักษณ์คือผู้ที่เสนอการตีความมิติทางสังคมการเมืองของพุทธศาสนาใหม่ ให้เป็นไปในทางสนับสนุนความเป็นประชาธิปไตย เขายืนยันว่าประชาธิปไตยที่พึงประสงค์นั้น ต้องพ้นไปจากอำนาจเผด็จการทุกรูปแบบ ไม่ว่าจะเป็นเผด็จการศักดินาอำมาตยาธิปไตย หรือเผด็จการทุนนิยมที่กดขี่เอาเปรียบคนชั้นล่างในสังคม
แน่นอน ผู้เขียนเห็นด้วยกับอาจารย์ธเนศว่า การทำความเข้าใจความคิดของปัญญาชนสยามสมัยใหม่ (ไล่มาตั้งแต่เทียนวรรณ จนถึงกุหลาบ สายประดิษฐ์, นายผี, จิตร ภูมิศักดิ์ ฯลฯ) เราอาจทำความเข้าใจความคิดของพวกเขาได้ผ่านบริบทการเปลี่ยนแปลงทางความคิด สู่ความเป็นสมัยใหม่ (modernity) ในโลกตะวันตก เพราะความคิดสมัยใหม่แบบตะวันตกย่อมมีอิทธิพลต่อความคิดของพวกเขาในแง่ใดแง่ หนึ่ง
พุทธศาสนาตามนิยามของสุลักษณ์ก็ไม่ใช่พุทธศาสนาในความ หมายของ “พุทธมรดกสมบูรณาญาสิทธิราชย์” หากเป็นพุทธที่ “ตีความใหม่” ผ่านการปะทะกับภูมิปัญญาตะวันตกอย่างมีนัยสำคัญ
เช่น เมื่อสุลักษณ์พูดถึง “ทศพิธราชธรรม” ก็มีกลิ่นไอของคุณธรรมผู้ปกครองที่เป็นราชาปราชญ์ของเพลโต มีมิติของกษัตริยธรรมตามคติคริสต์นิกายอังกฤษ (Anglican) ที่ถือว่าคนสูงศักดิ์ต้องเสียสละเพื่อประโยชน์ของคนอื่น (noblesse oblige) หรือที่สุลักษณ์มักจะพูดว่า “เสียสละรับใช้ราษฎร”
เมื่อพูดว่าสังคมสงฆ์สมัยพุทธกาลเป็นแบบอย่างแห่งสังคมที่มีความเป็น ประชาธิปไตยบนพื้นฐานของความเสมอภาค เสรีภาพ ภราดรภาพ สุลักษณ์ก็อ้างการตีความของ ดร.อัมเบดการ์ประธานร่างรัฐธรรมนูญฉบับแรกของอินเดีย ผู้สำเร็จปริญญาเอกจากมหาวิทยาลัยชั้นนำของโลกตะวันตก
เช่นเดียวกัน เมื่อเขาพูดถึงการเปลี่ยนโครงสร้างอันอยุติธรรมและรุนแรงทางสังคมภายใต้ อิทธิพลของการกระตุ้นความโลภ โกรธ หลง ให้เป็นโครงสร้างแห่งการให้ ความรัก และปัญญา ซึ่งหมายถึงต้องพ้นไปจากการครอบงำของศักดินาอำมาตยาธิปไตยและอำนาจทุนทางการ เมือง หรือทุนนิยม บริโภคนิยม เราก็เห็นความคิดดังกล่าวในนักคิดสมัยใหม่อย่างเดวิด ลอย
เมื่อเขายืนยัน “วิถีประชาธิปไตยแบบชาวบ้าน” เขาก็อ้างถึงทั้งวิถีชาวบ้านไทยในอดีต วิถีชุมชนแอฟริกาที่ผ่านคำบรรยายของเนลสัน แมนเดลา เมื่อเขายืนยันสัจจะที่ต้องมีคู่กับเสรีภาพในการวิจารณ์ตรวจสอบ เราก็เห็นความคิดคล้ายกันนี้ที่ว่าด้วย “แสงสว่างทางปัญญาเกิดขึ้นได้เมื่อมนุษย์ใช้เสรีภาพในการวิพากษ์วิจารณ์” ของอิมมานูเอล ค้านท์ เป็นต้น
จึงกล่าวได้ว่า พุทธศาสนาตามการตีความใหม่ของสุลักษณ์ เป็นพุทธศาสนาที่พยายามเข้ามาปะทะสังสรรค์ ขัดแย้ง กลมกลืน และอยู่ร่วมกับความคิดสมัยใหม่ พยายามหนุนเสริมคุณค่าบางอย่างของความคิดสมัยใหม่โดยเฉพาะคุณค่าในเรื่องการ แสวงหาสัจจะ คุณธรรม ภายใต้เสรีภาพในการวิพากษ์วิจารณ์ตรวจสอบประเด็นสาธารณะในทุกๆ เรื่อง
หมายเหตุ: ชื่อบทความเดิม “พุทธศาสนากับความคิดสมัยใหม่” เผยแพร่ครั้งแรกในโลกวันนี้วันสุข (5-11 เม.ย.57)
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น